ASP (Active Server Pages) Nedir?
ASP, Microsoft tarafından 1996'da tanıtılan sunucu taraflı (server-side) script teknolojisidir. Amacı: HTML'in statik sınırını aşıp, sunucu tarafında dinamik içerik üretmektir — veri tabanına bağlanma, oturum yönetimi, form işleme gibi görevleri yerine getirir.
Kısa Tarihçe — 1996'dan Günümüze
ASP (genellikle "Classic ASP" diye anılır) ilk kez 1996 yılında Microsoft tarafından piyasaya sürüldü. İlk resmi dağıtımı, Windows NT 4.0 Option Pack ile birlikte gelen IIS 3.0 içinde yer aldı ve dinamik web sayfaları üretme yeteneğiyle web geliştiricilere yeni bir model sundu. Sonraki önemli sürümler: ASP 2.0 (1997, IIS 4.0) ve ASP 3.0 (2000, IIS 5.0).
Not: "Classic ASP" 2002'de ASP.NET ile yer değiştirmeye başladı; fakat Classic ASP uzun süre kurumsal sistemlerde kullanılmaya devam etti.
Kullanılan Diller ve Çalışma Modeli
Classic ASP, Microsoft'un Active Scripting altyapısını kullanır ve sayfalarda sunucu tarafında çalışan script kodları barındırır. En yaygın kullanılan betik dilleri şunlardı:
- VBScript — en yaygın kullanılan default scripting dili (Visual Basic türevi hafif betik dili)
- JScript — Microsoft'un JavaScript uyarlaması (tarayıcı tarafındaki JS ile benzeşir)
- (İhtiyaç halinde COM bileşenleri / DLL'ler çağrılabilir ve native kod fonksiyonları kullanılabilirdi.)
Çalışma akışı (özet): Bir kullanıcı .asp uzantılı sayfaya istek gönderir → IIS, ASP motorunu (asp.dll) çalıştırır → sayfadaki VBScript/JScript çalışır, sunucuda veri işlenir → ortaya çıkan HTML istemciye döndürülür.
ASP Sürümleri ve Öne Çıkan Özellikler
| Sürüm | Yıl | Not |
|---|---|---|
| ASP 1.0 | 1996 | IIS 3.0 ile birlikte; temel server-side scripting yetenekleri |
| ASP 2.0 | 1997 | IIS 4.0 ile; Application/Session/Request/Response gibi built-in nesneler geldi |
| ASP 3.0 | 2000 | Performans ve hata yönetiminde iyileştirmeler; Server.Transfer / Server.Execute gibi metotlar |
Kim Geliştirdi? (Sahibi / Ekip)
ASP'in sahibi ve geliştiricisi Microsoft'tur; teknoloji IIS (Internet Information Services) platformu ile birlikte Microsoft'un web sunucusu ekosisteminin parçası olarak ortaya çıktı.
Classic ASP'in geliştirilmesi Microsoft içinde IIS/Web Platform ekipleri tarafından yürütüldü. ASP'den sonraki nesil çözüm olan ASP.NET'in geliştirilmesinde ise Mark Anders ve Scott Guthrie gibi isimler öne çıktı: bu ekip ASP'nin bazı güçlü yönlerini koruyup, sunucu tarafı kod modelini .NET ile yeniden kurguladı. (Projelerin tam ekip büyüklüğü ve bireysel katkıların ayrıntıları Microsoft iç belgelerinde/ röportajlarda geçer; resmi kaynaklar ekiplerin Microsoft içindeki IIS/Windows Server/Developer Tools organizasyonlarında yer aldığını gösterir.)
Niçin “ASP” ve Sonrasında “ASP.NET”?
1990'lar ortasında web, gittikçe daha dinamik uygulamalar gerektiriyordu. ASP, HTML sayfalarının içine server-side betik ekleyerek dinamik içerik üretmenin basit bir yolunu sundu. Ancak zamanla geliştiriciler daha yapılandırılmış, test edilebilir ve performanslı çözümler istedi; bu ihtiyaç ASP.NET’in doğmasına yol açtı.
Özet akış: Classic ASP (1996) → popülerlik ve sınırlamalar → Microsoft araştırmaları (1997 civarı) → ASP.NET prototipleri (Mark Anders ve Scott Guthrie) → ASP.NET (.NET tabanlı yeni model) (2002 ve sonrası).
Classic ASP Kullanım Örnekleri ve Kod Parçası
Basit bir Classic ASP sayfası (VBScript):
<% ' Basit Classic ASP (VBScript)Response.ContentType = "text/html"Dim kullanicikullanici = Request.QueryString("user")If kullanici = "" Then Response.Write("<p>Merhaba, ziyaretçi!</p>")Else Response.Write("<p>Merhaba, " & Server.HTMLEncode(kullanici) & "!</p>")End If%>Not: Classic ASP sayfalarında VBScript bloğu <% ... %> içinde çalışır; çıktı HTML olarak istemciye döner.
Classic ASP'in Avantajları & Dezavantajları
| Avantaj | Dezavantaj |
|---|---|
| Hızlı öğrenme eğrisi (özellikle VB bilenler için) | Büyük projelerde kod organizasyonu ve bakım zorlaşır |
| IIS ile sıkı entegrasyon (Windows ekosistemi) | Platform bağımsızlık sınırlıydı (Windows/IIS odaklı) |
| COM/ActiveX bileşenleri ile genişletilebilirlik | Güvenlik ve performans sorunları (eskiden göze çarpan açıklar oldu) |
Günümüzde Classic ASP ve ASP.NET
Classic ASP bugün modern web uygulamaları için tercih edilen bir platform değildir; fakat birçok kurumsal ve miras (legacy) uygulama hâlâ Classic ASP ile çalışıyor. Microsoft ise ASP.NET ile daha modern, tip güvenli ve performanslı bir model sundu — ve sonrasında .NET Core / ASP.NET Core ile platform bağımsızlığa (Windows dışına) doğru ilerledi.
Öğrenciler ve Yeni Başlayanlar İçin Notlar
- Classic ASP öğrenmek, tarihsel bağlamı anlamak ve legacy projeleri sürdürmek için faydalıdır.
- Yeni projeler için ASP.NET Core (C#) veya diğer modern platformlar (Node.js, Python/Django, Ruby on Rails) tercih edilmelidir.
- Security: Classic ASP uygulamalarında giriş doğrulama, SQL injection ve dosya izinleri gibi güvenlik konularına ekstra dikkat edilmelidir.
